Iako sam proces sprovođenja referenduma o nezavisnosti, kao i proces donošenja ustava, svedoče o ozbiljnom demokratskom deficitu učitanom u samo rađanje nove, postsrpske Crne Gore, celokupan kasniji projekat „crnogorizacije“ crnogorskog društva, koji se simultano normativno izvodio na planu izgradnje demokratske države (state-building), a zapravo izgradnji nove crnogorske „nacije“ (nation-building)
Iako sam proces sprovođenja referenduma o nezavisnosti, kao i proces donošenja ustava, svedoče o ozbiljnom demokratskom deficitu učitanom u samo rađanje nove, postsrpske Crne Gore, celokupan kasniji projekat „crnogorizacije“ crnogorskog društva, koji se simultano normativno izvodio na planu izgradnje demokratske države (state-building), a zapravo izgradnji nove crnogorske „nacije“ (nation-building), predstavnja ilustrativan primer „nacionalizujućeg nacionalizma“ kojim crnogorski režim pokušava da rekonstruiše crnogorski identitet u skladu sa svojim partikularnim-partijskim i ličnim interesima.
Od uspostavljanja nezavisnosti 2006, i posebno donošenja ustava 2007, država Crna Gora ne uspeva da uspostavi bazični demokratski konsenzus među svojim građanima i funkcioniše kao teorijski prepoznatljiv primer „podeljene zemlje“. Iako sam proces sprovođenja referenduma o nezavisnosti, kao i proces donošenja ustava, svedoče o ozbiljnom demokratskom deficitu učitanom u samo rađanje nove, postsrpske Crne Gore, celokupan kasniji projekat „crnogorizacije“ crnogorskog društva, koji se simultano normativno izvodio na planu izgradnje demokratske države (state-building), a zapravo izgradnji nove crnogorske „nacije“ (nation-building), predstavnja ilustrativan primer „nacionalizujućeg nacionalizma“ kojim crnogorski režim pokušava da rekonstruiše crnogorski identitet u skladu sa svojim partikularnim-partijskim i ličnim interesima. „Dušu sadržaja“ tog strateškog političkog cilja, čini eksternelizacija srpskog identiteta iz crnogorskog društva, ka čemu je usmeren celokupni institucionalni i van-institucionalni kapacitet vladajuće političke elite.
Strukturna napetost crnogorskog političkog sistema proizlazi iz činjenice da konstitucionalna „realnost“ ne odgovara faktičkoj. Naime, iako je polazni ustavni princip da je Crna Gora „građanska“ (čl.1), a „nosilac suverenosti građanin koji ima crnogorsko državljanstvo“ (čl.2), a koji pretenduje da stavi naglasak na neutralno-građanski koncept nacije, faktički je celokupna infrastruktura novostečene nezavisnosti u službi projekta „izumevanja“ i konstruisanja nove crnogorske „titularne“ nacije u etničkom i kulturološkom smislu. U tom procesu istorijske rekonstrukcije, prvi korak predstavlja simboličko i faktičko odvajanje crnogorskog od srpskog identiteta, a Srbija, srpski narod i Srpka Pravoslavna Crkva percipiraju se kao primarni, značajni Drugi (Significant Other,) naspram koga se definiše normativni koncept novog crnogorskog identiteta.
Ni političko-građanska, niti etnička koncepcija nacije u Crnoj Gori nije od proglašavanja nezavisnosti do danas ostvarena. Otud „neuroza zakasnelosti“ režima da ne samo nominalno, već i suštinski-sadržinski ostvari projekat nove crnogorske države i crnogorske nacije, što se pokušava kompenzovati agresivnim resantimanom prema srpskom identitetu, koji čini integralni deo strukture crnogorske svesti i savesti.
Crna Gora kao primer „nacionalizujećeg nacionalizma“
U analizi i interpretaciji savremenog crnogorskog „slučaja“ možemo se poslužiti konceptualnim modelima „nacionalizujućeg nacionalizma“ i „nacionalizujuće države“ Rodžersa Brubejkera. Rečima ovog uticajnog autora: „ (…) Taj nacionalizam obuhvata zahteve istaknute u ime titularne nacije ili nacionalnosti određene u etno-kulturnim terminima i jasno razlikovanih od svih građana kao celine.Titularna ili središnja nacija se u tom slučaju poima kao zakoniti ‘vlasnik’ države, koja se sa svoje strane, shvata kao država te nacije i za tu naciju“. Analizirajući primere novonastalih post-komunističkih država Istočne i Centralne Evrope, Brubejker nalazi da: „(…) uprkos tome što ima ‘svoju sopstvenu’ državu, središnja nacija smatra da se unutar te države nalazi u oslabljenoj kulturnoj, ekonomskoj ili demografskoj poziciji. Ta oslabljena pozicija smatra se nasleđem diskriminacije te nacije u periodu pre nego što je postigla nezavisnost(…)“. Politički okvir koji usmerava i realizuje niz kulturnih, socijalnih, jezičkih, demografskih, a u Crnoj Gori i verskih politika, Brubejker određuje kao naconalizujuću državu.
Primena ovog teorijskog modela na crnogorski slučaj već na samom početku suočava nas sa nizom parodoksa koji su proizvod specifičnog sklopa crnogorskog identiteta, aktuelne istorijsko-političke situacije i karaktera nacionalizujuće (post)komunističke crnogorske elite.
Naime, crnogorsku državu ne možemo razumevati kao „klasičnu“ post-komunističku državu. Crnogorski politički režim predstavlja poslednji ostatak komunističke nomenklature, a Crna Gora jedinu državu u Evropi gde stari komunistički režim nije zamenjen novim, demokratskim.
Drugi paradoks obeležava činjenica da ne postoji ustavno definisana „titularna“ crnogorska nacija, niti postoji stvarna „većina“ crnogorske nacije sa kojom bi se identifikovala većina građana Crne gore. Međutim, ta se konstitucionalna „slabost“ pokušava da „koriguje“ nizom aktivnosti i mera kojim se „preoblikuju“ kulturne prakse, identiteti i lojalnosti, u cilju „redefinisanja i uvećavanja „titularne“ crnogorske nacije. Tako se vanustavnim, a često antiustavnim i antidemokratskim sredstvima konstruiše i proizvodi nova hegemonska crnogorska nacija. Sledeći paradoks, vezuje se za činjenicu da ne samo da „crnogorska nacija“ nije bila diskriminisana u komunističkom režimu SFRJ, već upravo u njemu zadobija svoju afirmaciju, jednim konstitucionalnim inženjeringom bez presedana, kojim se „preko noći“ transformiše srpski u crnogorski identitet. Taj proces je paradoksalno započet još u NDH, biva nastavljen i praktično dovršen u SFRJ, dok režim Mila Đukanovića pokušava da ga (neuspešno) konsoliduje-svim sredstvima. Zato se tradiocionalni istoriografski narativi post-komunističkih država o „nacionalnoj martirologiji“, mučeništvu, žrtvi, diskriminaciji- u dominantnom crnogorskom diskursu izmeštaju iz „svetle komunističke majske zore“ u period Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije, a u 1918.traže koreni crnogorske „patnje“ pod srpskom „okupacijom“.
Ova partikularna interpretacija istorije nameće se kao pokušaj „ovladavanja prošlošću“ kroz Geschitspolitik, tj. „interpretaciju istorije koja je formulisana iz političkih, tj.partijskih motiva, kao i za pokušaje da se javnost ubedi u pravilnost takve interpretacije“. U slučaju Crne Gore ona podrazumeva rad na useable past, na usmeravanju ka „upotrebljivoj prošlosti“ koja će zadovoljiti tekuće političke interese i podupreti nove ideološke nacionalističke pozicije. Na tom planu crnogorski režim je učinio mnogo. Počev od rešenja državnih simbola i regulisanja njihove upotrebe, preko državnih praznika, komemorativnih svečanosti, preko obrazovnih programa, stvaranja novih institucija, sve do kreiranja „obavezujućih“ istoriografskih interpretacija, režim Mila Đukanovića radi na novoj „politici istorije“, „kolektivnog pamćenja“ i redefinisanja kolektivnog identiteta koji ima ozbiljne socijalne i političke implikacije.
Iako pokazuje veliki mobilizacioni potencijal, (zlo)upotreba prošlosti kao simboličkog resursa za obračun sa srpskim identitetom u Crnoj Gori, uvodi u krizu nove nacionalne svesti, ali i konstituicionalnu i ukupnu društveno-političku krizu države Crne Gore, kakvu poznajemo od proglašavanja nezavisnosti. Kao katalizator te krize režima, više nego ilustrativno, pokazuje se kompleksan kontekst donošenja i otpora zloglasnom „Zakonu o slobodi vjeroispovesti“, donetog decembra 2019.
Andrej Mitić (Izvor: ifamnews.com)
